Godziny wychowawcze wokół wartości

Czy godziny wychowawcze należy planować? Moim zdaniem tak. Może nie do końca na każdą lekcję w roku, ale na pewno warto mieć pewien plan, choćby zarys i konsekwentnie się go trzymać. Wiadomo – czasem nieprzewidziane sytuacje wymagają od nas elastyczności i dostosowania tematu do aktualnego zapotrzebowania, niemniej jednak – godzina do dyspozycji wychowawcy to niesamowita szansa na zbudowanie fundamentu relacji w klasie.

Czy warto planować godziny wychowawcze wokół wartości? Zdecydowanie! I to niezależnie od tego, czy jesteś nauczycielem w szkole podstawowej czy średniej. Postaraj się potraktować temat wartości jako szansę, a nie tylko hasło z podstawy programowej.

Jakiś czas temu, razem z koleżanką, która pracowała ze mną w jednej szkole na stanowisku pedagoga, zaproponowałyśmy akcję “Wartość miesiąca”. Moim zadaniem było m.in. zebranie bibliografii dotyczącej danej wartości, dzięki czemu nauczyciele, którzy chcieli prowadzić zajęcia związane z tematem, mieli się na czym oprzeć. Część koleżanek i kolegów bardzo zaangażowała się w projekt, a ich lekcje były bardzo ciekawe i owocne.

Od czego zacząć planowanie godzin wychowawczych?

Cykl zajęć wychowawczych nt. wartości polega na tym, by systematycznie poświęcać jedne zajęcia w miesiącu wybranemu zagadnieniu (np. wolności, odpowiedzialności, szacunkowi, uczciwości, solidarności itd.). Istotne, by nie spieszyć się ze zrealizowaniem zagadnienia, ale dać czas na pogłębioną refleksję. Jak wiadomo – wartości są często tłem konfliktów, decyzji i rozterek młodzieży. Jest to temat, który dotyka nas wszystkich, co sprawia, że możemy integrować klasę wokół tematów ważnych.

Lekcje o wartościach dają nam możliwość pracy w zróżnicowany sposób, m.in. pracy projektowej, odwoływania się do literatury, filmów czy innych tekstów kultury.

Przygotowanie zajęć możesz oprzeć na poniższym schemacie:

• Wprowadzenie do wartości (definicje, konteksty)
• Tekst kultury jako punkt wyjścia (lektura, fragment filmu, cytat)
• Rozmowa– pytania otwarte
• Praca w grupach / mini-dyskusje
• Zamknięcie / refleksja / praca domowa (nieobowiązkowa)

Ten ramowy plan pozwala nam dostosować szczegóły zajęć i wykorzystywane materiały do poziomu i wieku uczniów. Inne definicje, teksty, zadania czy przykłady przygotujemy bowiem dla uczniów młodszych klas podstawówki, a zupełnie inaczej będzie wyglądał poziom na zajęciach w szkole średniej. Chodzi o to, by maksymalnie umożliwić percepcję omawianych treści naszym wychowankom.

Jak to zrobić właściwie?

Być może zastanawiasz się, jak przeprowadzić taką lekcję w sposób angażujący ucznia, by zajęć nie przegadać, żeby jak najowocniej wykorzystać czas. Wiemy, że dzieci i młodzież są niezwykle wyczuleni na fałsz. Potrzebują też odpowiedniej atmosfery, poczucia bezpieczeństwa, żeby się otworzyć i prowadzić wartościowe rozmowy.

Po pierwsze, sprowokuj do myślenia i wypowiadania własnego zdania ciekawym pytaniem. Nie chodzi o poprawną odpowiedź, ale rozgrzanie umysłu, uruchomienie procesu myślowego i wciągnięcie w temat.

Po drugie, używaj różnych tekstów kultury, by uczniowie mogli wypowiadać się o dziele bądź bohaterze, bez koncentrowania się na sobie. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób nieśmiałych. Poza tym, do jednych bardziej trafi tekst, do innych obraz, a jeszcze inni najbardziej zaangażują się, jeśli zaproponujesz utwór muzyczny.

Po trzecie, dbaj o atmosferę, zasady i techniki pracy. W przypadku gadatliwej grupy przypomnij o tym, by sobie nie przerywać, nie wyśmiewać i nie oceniać. To niby oczywistości, ale trzeba o tym nieustannie mówić. Możesz zastosować tzw. rundkę, by wszyscy mieli szansę się wypowiedzieć czy burzę mózgów z zapisywaniem skojarzeń na tablicy. Jeśli natomiast Twoja klasa jest małomówna i nieśmiała, zbierz anonimowe odpowiedzi. Formami, jakie możesz zastosować, są również debaty, dyskusje, sondy czy odgrywanie scenek. Pamiętaj, że to Ty najlepiej znasz swoją klasę i wiesz, co najbardziej się w niej sprawdzi.

To prawie pewne, że rozmowy na tzw. “trudne” tematy generują kontrowersje. Nie daj się jednak sprowokować, nie ucinaj rozmów, ale spokojnie dopytaj, poproś o uargumentowanie. Pamiętaj jednak, żeby trzymać się głównego hasła, by temat się za bardzo nie wymykał. Taka postawa wpływa nie tylko na umiejętność wyrażania własnej opinii, ale też rozbudza poczucie odpowiedzialności za własne słowa u młodego człowieka. Warto o tym pamiętać oraz zaznaczyć, że można kogoś skrzywdzić nie tylko czynem, ale i słowem. Granice wrażliwości na słowo są przecież tak różne, jak różni są ludzie.

Weź pod uwagę fakt, że lekcja poświęcona wartościom nie będzie raczej zakończona ogólnym wnioskiem zadowalającym wszystkich. Trudno byłoby do tego doprowadzić, co jest całkowicie normalne. Dobrze, by uczniowie zostali z tematem jeszcze jakiś czas, byś zostawił/-a przestrzeń dla refleksji nad poruszanymi zagadnieniami. Dobrym pomysłem jest też zaznaczenie, że jako nauczyciel jesteś otwarty/-a na ciąg dalszy, np. w postaci wypowiedzi pisemnej w mailu lub na anonimowej kartce. Jest tu też miejsce na pracę interdyscyplinarną, np. z nauczycielami języka polskiego, etyki, religii, WOS-u.

Po co to robić?

Rozmowy nt. wartości nie są sprawdzianem z moralności naszych uczniów. Służą lepszemu poznaniu klasy, ale i siebie. Poza tym, są świetna okazją do nauki myślenia, empatii, sztuki słuchania, wypowiadania się i argumentacji. Prowokują do refleksji. Wychowawstwo nie kończy się przecież na wypełnianiu dziennika, usprawiedliwieniach i pilnowaniu porządku. Wychowawca towarzyszy uczniom, jest ich współpasażerem we wspólnej drodze do tego, co ważne.

Zachęcam do opracowania listy wartości, które są istotne w kontekście pracy z Twoją klasą. Może na podstawie wspólnego wyboru poprzedzonego ankietą? Poniżej dzielę się listą kilku propozycji tekstów kultury, które mogą być punktem wyjścia do godzin wychowawczych nt. wolności, niepodległości i niezależności, czyli jednych z najważniejszych wartości w życiu człowieka. 

Więcej opracowań i rozwiązań dostaniesz ode mnie podczas zajęć dotyczących pomysłów na godziny wychowawcze w ramach Kursu dla Wychowawców Klas (KaWKa), który startuje już we wrześniu. Zapraszam na KaWKę!

Autorka: Beata Kalita